Termin „metoda” pochodzi od greckiego słowa „methodos”, co znaczy badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy.
Metoda kształcenia – to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczyciela i uczniów, realizowany jest on świadomie w celu spowodowania zmian w osobowości ucznia.
Metody nauczania- to intencjonalny i systematycznie stosowany sposób pracy z uczniem, umożliwia on osiągnięcie celów.
Metody uczenia się – to systematycznie stosowany sposób w pracy w uczniem używany wielokrotnie w określonym działaniu.
Podział Metod wg W. Okonia
Podająca- metoda asymilacji wiedzy polega na uczeniu się poprzez przyswajanie wiedzy.
Problemowa- metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy-uczenie się przez odkrywanie
Eksponująca- metody waloryzujące wpływają na uczucia, postawy, system wartości i charakter-uczenie się przez przeżywanie
Praktyczna- uczenie się przez działanie
PODAJĄCE:
· Pogadanka- polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą. Nauczyciel stawia uczniom kolejne pytania, na które otrzymuje od nich odpowiedzi.
· Opowiadanie słowne przedstawienie zdarzeń, faktów, procesów. Spełnia ono swoja funkcję gdy jest żywe, zwarte, obrazowe, pobudza uczucia uczniów.
· Prowadzenie opisu- polega na słownej charakterystyce przedmiotów, zjawisk, procesów, osób. Może być wspomagany pokazem obrazu, schematu.
Opis i opowiadanie często SA wzajemnie uzupełniają i przeplatają.
· Wykład informacyjny- zwany także konwencjonalnym, jest to słowne przekazanie określonych treści w sposób ciągłej wypowiedzi..
· Wyjaśnianie- jest to zwięzłe określenie faktu o charakterze teoretycznym. Często jest to podanie treści i zakresu nieznanego pojęcia czy zjawiska.
· Kierowanie korzystaniem ze źródeł informacji- Są to po prostu używane przez nauczyciela różnego rodzaju źródła informacji takie jak: materiały drukowane, pamięć komputerowa, filmy itd.
PROBLEMOWE
· Wykład problemowy- polega na prowadzeniu wykładu lecz z nawiązaniem kontaktu z uczniami poprzez rozszerzenie ich aktywności.
· Gry dydaktyczne – te metody aktywizują grupę ponieważ zmuszają ich do umiejętności szukania informacji, przetwarzania ich, stawiania i rozwiązywania problemów
a) Burza mózgów zwana inaczej fabryka lub giełda pomysłów która służy zespołowemu poszukiwaniu wielu pomysłów dotyczących rozwiązania jakiegoś problemu. Metoda ta zmierza do tego aby zachęcić uczniów do wysuwania śmiałych propozycji i zgodnie z zasadą, ze pierwsza myśl jest najlepsza.
b) Metoda sytuacyjna- istota tej metody polega na zespołowym analizowaniu i rozwiązywaniu
Przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela konkretnych, rzeczywistych sytuacji problemowych. Celem tej metody jest oprócz umożliwienia zdobycia przez uczniów nowych wiadomości i rozwijania ich myślenia analitycznego podejmowania samodzielnych decyzji.
c) Metoda inscenizacji Metoda inscenizacji polega na odgrywaniu ról i może przybierać różne formy w zależności od uczestnictwa wszystkich lub tylko części uczniów.
d) Gry symulacyjne-to inaczej naśladowanie rzeczywistości; odegranie zestawu ról, zgodnie z ich realizacją w prawdziwym świecie. Ten typ gier łączy w sobie właściwości symulacji społecznych i gier edukacyjnych. Po grze uczniowie powinni \"wyjść z roli\" i być gotowi do przedyskutowania powstałych sytuacji.
EKSPONUJĄCE
Drama
Drama jako metoda nauczania oparta na bezpośrednim doświadczeniu życiowym ucznia, w której wykorzystuje się zmysł wyobraźnię' mowę ruch. Drama z racji swego integracyjnego charakteru najlepiej nadaję się do stosowania w nauczaniu początkowym.
Drama jako sposób pracy z uczniem oparta jest przede wszystkim na zabawie poprzez która aktywizuje się umysł i emocje.
· Film Pokaz filmu ma na celu zdobycie informacji o pewnych wartościach filmu.
· Sztuka teatralna
Sztuka teatralna, podobnie jak film, zawiera w swej treści pewne wartości, najczęściej natury moralnej, etycznej.
· Wystawa (ekspozycja)
Wystawę lub ekspozycję stosujemy głównie do prezentacji dzieł sztuki plastycznej (obrazy, rzeźby, grafiki).
· Pokaz
Pokaz to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega
na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów i czynności, przy jednoczesnym umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.
PRAKTYCZNE
· Metoda ćwiczeń przedmiotowych-
Ćwiczenie jest to wielokrotne powtarzanie czynności stanowiących treść ćwiczenia, zorganizowane w zaplanowany i przemyślany sposób i wymagające wykorzystania odpowiednich środków ułatwiających rozwijanie umiejętności. Ćwiczenia mogą być organizowane jako samodzielna praca uczniów, może odbywać się indywidualnie lub w grupach, czasami te dwie mogą się przeplatać.
· Metoda laboratoryjna
Zajęcia laboratoryjne polegają na tym, że uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty w celu zbadania przyczyn występowania jakiegoś zjawiska jego przebiegu i skutków
· Pomiar
Pomiar to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela Pomiar najczęściej występuje w połączeniu z metodą laboratoryjną z pracą w gabinetach i pracowniach przedmiotowych.
1. NAUCZANIE PROGRAMOWE:
→ Rozpowszechniło się od połowy lat 50, XX wieku. Jego dynamiczny rozwój sprawił, że
stało się ono ważnym elementem technologii kształcenia;
→ Teoretyczne podstawy tej koncepcji przedstawił w 1954 roku SKINNER, co dało
impuls to intensywnego rozwijania się nauczania programowego na całym świecie. W
Polsce również podjęto badania nad efektywnością tego nauczania;
→ Istotnym składnikiem nauczania programowego jest program rozumiany jako
ciąg dawek informacji (treści) na dowolny temat oraz dostosowanych do celu
dydaktycznego oraz poziomu rozwoju ucznia.
→ Każda dawka informacji, kończy się pytaniem, na które uczeń albo samodzielnie
formułuje odpowiedz albo wybiera jedna z kilku podanych odpowiedzi;
→ Natychmiast po odpowiedzi dostaje informacje zwrotną, czy jego odpowiedz jest
poprawna, czy nie. Jeżeli dobra to dostaje kolejną dawkę informacji, jeżeli nie zostaje
zapoznany z prawidłową odpowiedzią, bądź wyjaśnia mu się na czym polega błąd,
dostarczając informacji uzupełniających;
→ Koncepcja nauczania programowego respektuje postulat różnie indywidualnych w
zakresie zdolności do uczenia się oraz wiedzy i umiejętności ucznia.
2. RODZAJE PROGRAMÓW NAUCZANIA; podział zaproponowany przez KAPISIEWICZA:
a) PROGRAM LINIOWY:
− Twórcą jest SKINNER;
− Ten program opiera się na teorii uczenia krok po kroku, co oznacza podział materiału
na mniejsze dawki informacji, bo są one łatwiejsze do opanowania przez ucznia niż
duże;
− ZASADY NAUCZANIA PROGRAMU LINIOWEGO:
1) Zasada małych kroków;
2) Zasada natychmiastowego potwierdzenia odpowiedzi;
3) Zasada indywidualizacji tempa uczenia się;
4) Zasada stopniowania trudności;
5) Zasada zróżnicowanego utrwalenia wiadomości;
6) Zasada ujednoliconego toku uczenia się instrumentalnego;
− program liniowy spotkał się z krytyką, która dotyczyła „bezbłędnego marszu małymi
kroczkami przez tekst”, zbytniej atomizacji treści, braku możliwości indywidualizacji
treści uczenia się itd.
b) PROGRAM ROZGAŁĘZIONY:
− Twórca CROWDER;
− Powstał w wyniku krytyki programu liniowego;
− Program ten wywodzi się z prostej linii testów wyborów, u jego podstaw leżą między
innymi następujące założenia:
• Materiał dzieli się na większe dawki, po każdej dawce informacji następuje
pytanie, które zmusza ucznia do wyboru prawidłowej odpowiedzi spośród
kilku podanych.
• Pytania mają na celu służyć sprawdzeniu czy uczeń przyswoił i zrozumiał
dany materiał.
• Gdy uczeń wybiera złą odpowiedz powinno się zapewnić mu możliwość
utrwalenia najważniejszych wiadomości w drodze ćwiczeń, zmuszać
do aktywnej pracy nad tekstem a tym samym wyeliminować uczenie
się „mechanicznie” oparte na wielokrotnym powtarzaniu tych samych treści.
• Droga prowadząca przez program rozgałęziony jest zróżnicowana w
zależności od indywidualnych zdolności uczniów. W Tym programie
indywidualizacji podlega tempo i treść uczenia.
Aby usunąć mankamenty i niedostatki wcześniejszych programów podjęto próby opracowania
programów mieszanych. W skład programów mieszanych wchodzi:
c) PROGRAM BLOKOWY:
− TWÓRCA KUPISIEWICZ;
− Istotnymi cechami tego programu są między innymi;
• Nasycenie problemami, które skłaniają do wykonywania różnych operacji
intelektualnych i posługiwania się zdobytą wiedzą przy rozwiązywaniu
określonych zagadnieniach.
• Zapewnienie pomocy nauczyciela;
− Program blokowy pozwala rozwijać samodzielne myślenie uczniów;
− Środkami służącymi do ekspozycji programu blokowego są podręczniki i maszyny:
PODZIAŁ MASZYN DYDAKTYCZNYCH
a. INFORMATORY – służą do przekazywania nowych wiadomości;
b. EGZAMINATORY – służą do kontroli i oceny opanowanej wiedzy;
c. REPETYTORY – przeznaczone do powtarzania wiedzy w celu jej utrwalenia;
d. TRENERY – służą do kształtowania umiejętności praktycznych, np. pisanie na
maszynie;
e. KOMPUTER – dołączył w ostatnich latach, stworzył możliwość określania
przebiegu dróg sposobu uczenia się poszczególnych jednostek;
3. ZALETY NAUCZANIA PROGRAMOWEGO:
→ Opiera się na podstawowych prawach uczenia się;
→ Respektuje aktywizowanie grupy;
→ Nie powinna być traktowana jako metoda uniwersalna, dzięki której można
zrealizować wszystkie zadania dydaktyczne;
→ NAUCZANIE PROGRAMOWE STAJE SIĘ WARTOŚCIOWYM NARZĘDZIEM
DYDAKTYCZNYM W RĘKACH PRZYGOTOWANEGO NAUCZYCIELA, DO POSŁUGIWANIA
SIĘ NIM W RÓŻNYCH SYTUACJACH DYDAKTYCZNYCH.
4. METODY UTRWALANIA:
∗ FUNKCJE METOD – bardzo ważnym zadaniem jest zapewnienie trwałości
zdobytej wiedzy przez uczniów.
a) POWTARZANIE:
− Warunkiem koniecznym do opanowania materiału przez powtarzanie jest
nastawienie się na zapamiętywanie, dokładne zrozumienie treści, wytrwałe i
regularne powtarzanie;
− Zrozumienie materiału odgrywa rolę podstawowa;
− Nauczyciel powinien dbać o to aby treści przyjmowane przez ucznia układały się
w zwarty system wiedzy;
− Powtarzanie musi być świadome i celowe, musi być wytężoną pracą umysłu
polegającą na przypominaniu.
ODMIANY POWTARZANIA WEDŁUG SOŚNICKIEGO:
a. ŁAŃCUCHOWE: ta odmiana polega na odtworzeniu przerobionego na lekcji
materiału, w celu utrwaleniu go przy zachowaniu nie tylko uprzedniego
układu treści, ale także sformułowań słownych, w jakich one pierwotnie były
poznawane;
b. WYRYWKOWE: ma uzupełniać odmianę łańcuchową; polega na pytaniach o
poszczególne elementy wiedzy w oderwaniu od określonej całości oraz od
związków z pozostałymi elementami i to w dowolnym ich uporządkowaniu;
c. STRUKTURALNE: powtarzanie głównych wiadomości podstawowych (one
tworzą strukturę większej całości wiedzy) wokół których grupują się treści
pochodne; w ten sposób utrwalamy główny szkielet określonej dziedziny
wiedzy;
d. SYNTETYCZNE: polega na tym, że stawiamy uczniowi do rozwiązania
określony problem. Warunkiem rozwiązania tego problemu jest odwołanie
się do posiadanej wiedzy i dokonanie wyboru tej wiedzy, która prowadzi do
celu;
e. UCZENIE SIĘ NA PAMIĘĆ: jest to szczególna odmiana powtarzania, jest to
wartościowy sposób utrwalenia materiału, jeżeli nie będzie polegał na kuciu,
polega na wielokrotnym powtarzaniu, które powinno cechować: celowość,
uświadomienie zadania, aktywność przy uczeniu się, zrozumienie przez
uczniów logicznej struktury materiału nauczania, w tym toku uczenia uczeń
opanowuje najpierw początkowe partie materiału, później końcowe a na
końcu środkowe.
b) ĆWICZENIA:
− Stosowanie wiedzy - jest określane jako stosowanie praktyczne, czyli łączenie
teorii z praktyką. Stosowanie praktyczne występuje miedzy innymi w ćwiczeniach
laboratoryjnych czy pracach technicznych;
− Istnieją takie ćwiczenia, których głównym celem jest uzyskanie sprawności
ruchowych, np. ćwiczeń w pisaniu;
- Ćwiczenia powinny być urozmaicone i systematyczne, musza uwzględnić
stopniowanie trudności i samodzielności;
5. METODY UCZENIA SIĘ:
∗ KRYTERIA DOBORU METOD NAUCZANIA – Wg. Kupisiewicza – kryteria te mają
charakter ukierunkowujący, wskazujący główne tendencje. Wynika z tego, że
nie ma gotowych „recept” doboru metod a jednostronność w posługiwaniu
się metodami podającymi, problemowymi czy praktycznymi nie zapewnia
efektów pracy dydaktyczno – wychowawczej. Z tego wynika, ze należy
racjonalnie łączyć ze sobą różne metody, zarówno przy opracowaniu nowego
materiału, jak i przy jego utrwaleniu oraz kontroli i ocenie wiadomości i
umiejętności.
→ METODA – celowy, zaplanowany i nadający się do wielokrotnego stosowania układu działań, prowadzący do nabycia przed podmiot nowych wiadomości, umiejętności,
nawyków, w skrócie prowadzący do nabycia nowego doświadczenia.
→ METODY WYODRĘBNIONE PRZEZ PÓŁTURZYCKIEGO:
1. METODY RECEPCYJNE – źródłem wiedzy jest sama rzeczywistość, czyli konkretne rzeczy,
zjawiska i procesy.
a) OBSERWACJA:
- Istotna metoda zdobywania wiedzy w sposób bezpośredni;
- Dzięki obserwacji uczeń poznaje zewnętrzne właściwości otaczającej go rzeczy, a
także zachodzących wokół niego zjawisk, wydarzeń i procesów;
- Stosując obserwacje, uczeń musi sobie dokładnie uświadomić przedmiot, cel i
sposób obserwacji;
- Uczeń w toku obserwacji powinien spostrzegać za pomocą wszystkich zmysłów;
b) KORZYSTANIE ZE SŁOWA MÓWIONEGO:
- Jest to istotna metoda nauczania, gdyż żywe słowo nauczyciela zapewnia
poznanie przez uczniów znacznej części, wiadomości.
- Słuchanie wykładów, opowiadań, opisu, instrukcji, rozmów jest podstawowym
źródłem informacji w procesie nauczania i uczenia się.
Tutaj spotykamy się z pojęciem WYKLADÓW:
• Dla ułatwienia słuchania wykładów nauczyciel powinien stosować
wykład o cyklicznym układzie treści, w którym często powraca się do
tego samego zagadnienia, ukazując je w różnych sposobach. (gimnazjum
i liceum);
• Wykłady przedstawione w liniowym układzie treści, w którym
poszczególne cząstki tematyczne wzajemnie się zazębiają, tworząc
uszeregowaną całość. (wyższe klasy liceum);
• ROZUMIENIE TREŚCI WYKŁADU: aby lepiej zrozumieć treść wykładu
uczeń powinien nastawiać się świadomie na „chwytanie” zasadniczych
myśli, łączyć znane wiadomości z nowo poznanymi;
• SŁUCHANIE WYKŁADU: uczeń powinien starać się zwracać uwagę na
treści ważne a eliminować te zbędne, a ważne treści to takie, które są
powiązane z treścią wykładu, mają charakter definicji, tezy, wniosku lub
istotnego wyjaśnienia. To takie informacje, które nauczyciel wyraźnie
podkreśla, żeby ułatwić uczniowi wyodrębnienie członów myślowych
nauczyciel powinien podać plan wykładu, powinien powtarzać czy
podkreślać ważne partie materiału;
• NOTOWANIE WYKŁADU: pożyteczny środek wzmocnienia dyscypliny
słuchania i zwiększenia aktywności umysłowej. Notatki powinny
obejmować najistotniejsze zagadnienia, np. główne fakty, nazwiska,
daty;
c) ROZMOWA:
- Można ją wykorzystać dla przypomnienia i utrwalenia wiedzy, jak też do jej
poszerzenia;
- Rozmowa będzie miała wartości edukacyjne jeżeli słuchający uświadomi sobie jej
cel, czyli będzie wiedział czego chce się dowiedzieć z tej rozmowy;
- Nauczyciel swoja postawą powinien zachęcać uczniów do podejmowania
rozmów po przez zadawanie przez nich pytań z prośbą o wyjaśnienie niejasności;
d) KORZYSTANIE Z PODRĘCZNIKÓW:
- Jest to jedna z istotniejszych metod uczenia się i od opanowania zawartych w
nich treści zależą efekty naszego uczenia się;
- Poznanie treści podręcznika polega na umiejętnym i uważnym jego czytaniu, a
rozumieniu wszystkich słów, zdań i układu całego tekstu. A słowa, których nie
rozumiemy powinniśmy wyjaśnić za pomocą słownika lub encyklopedii;
- W poznawaniu treści podręcznika pomocne jest zróżnicowanie kroju czy czcionki
treści jak i wyrażenia drukowane pogrubioną lub rozstrzeloną czcionką;
2. METODY HEURYSTYCZNE, BADAWCZE – bazujące na samodzielnym dochodzeniu do
wiedzy:
a) KORZYSTANIE Z DYSKUSJI:
− DYSKUSJA – jest grupową formą rozważania i roztrząsania danego problemu,
która zmierza do poznania bardziej obiektywnej jego istoty, wartości ,
przydatności przez wspólną wymianę myśli, doświadczeń i poglądów;
− GŁÓWNY CEL DYSKUSJI – działanie zmierzające do wspólnego celu jakim jest
rozwiązanie jakiegoś problemu;
− Dyskusja jest formą poznawania rzeczywistości, spełnia rolę źródła dla
wiedzy, pozwala każdemu z uczestników powiększyć swoją wiedzę , poznac
poglądy i myślenie innych;
− Najbardziej kształcące są dyskusje o charakterze problemowym, w której
uczniowie rozwiązują określone zagadnienia. Aby dyskusja była aktywna,
uczniowie powinni posiadać wiedze na określony temat lub wcześniej się do
niej przygotować;
b) UCZENIE SIĘ PRZEZ ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW:
− Ta metoda stanowi ważny rodzaj działalności uczniów oparty na
samodzielnym poznaniu świata, jest szczególnie korzystna, gdyż ogranicza
przyswajanie gotowej treści, a podstawa uczenia się stanowi własną
aktywność umysłową lub praktyczną uczniów; w tym procesie możemy
wyróżnić 4 etapy:
I. Przeżycie trudności oraz wykrycie i określenie trudności, czyli
sformułowanie problemu;
II. Poszukiwanie i formułowanie rozwiązań (hipotez);
III. Formułowanie wniosków oraz weryfikacja i ocena pomysłów
rozwiązań;
IV. Usystematyzowanie i utrwalenie zdobytej wiedzy stosowanie jej w
teorii i praktyce.
c) UCZENIE SIĘ PRZEZ BADANIE:
− Podstawowym warunkiem uczenia sie przez badanie jest stworzenie przez
nauczyciela norm organizacyjnych działalności badawczej uczniów, które
umożliwiają im samodzielne dostrzeżenie i sformułowanie problemów
badawczych, projektowanie i przeprowadzanie badań, analizę i interpretację
wyników badań;
3. METODY EKSPRESYJNE – opierają się na uczeniu przez przezywanie:
a) UDZIAŁ W DRAMIE – pozwala na wzbogacenie intelektualne i emocjonalne
doświadczenia przez wykorzystanie tematów i opowiadań, pomysłów i myśli, uczuć,
postaci z prawie każdego i dowolnego dostępnego źródła. Rozwija koncentracje i
wyobraźnię;
− JAKO METODA UCZENIA –może być wykorzystana do zrozumienia lub
przeżycia historii, literatury, języka ojczystego i innych;
b) UDZIAŁ W FILMIE – może odgrywać doniosłą rolę w procesie uczenia się. Może być
wykorzystana do poznawania nowego materiału czy przekazywania cennych wartości
społecznych, moralnych i innych. Wpływa na przeżycia emocjonalne;
c) UDZIAŁ W SZTUCE TEATRALNEJ – zawiera pewne wartości natury egzystencjonalnej;
stopień zaangażowania uczniów w obrębie wzmacnia walory emocjonalnego
poznania;
→ PRZEBIEG UCZENIA SIĘ PRZEZ PRZEŻYWANIE:
- Zetknięcie z określona wartością zawartą w utworze literackim, filmie itp.;
- Emocjonalne przeżywanie tych wartości i ich przyswajanie;
- Analiza i zrozumienie odczuć;
- Wyrażenie własnego stosunku do wartości;
- Wysuwanie wniosków odnośne do postaw własnych.
4. METODY ĆWICZEBNE:
→ TOK ĆWICZEN MA NASTĘPUJĄCY PRZEBIEG:
• Uświadomienie sobie znaczenia i celu, jakiemu ma służyć ćwiczenie;
• Poznanie reguł działania, jak i sposobów wykonywania działania;
• Obejrzenie wzoru działania bezpośrednio wykonywanego przez
nauczyciela lub zawartego w filmie;
• Pierwsze próbne ćwiczenia z autokontrolą i autokorektą;
• Systematyczne wykonywanie ćwiczeń.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Formy organizacji kształcenia – o efektach pracy dydaktycznej decydują nie tylko stosowane przez nauczyciela metody i środki, ale również różnorodne rodzaje zajęć dydaktycznych, określane jako formy organizacji kształcenia
Proces kształcenia – jest działaniem planowym i celowym, a ujęcie go w pewne ramy organizacyjne czyni bardziej skutecznym. Organizacja procesu kształcenia musi być ujmowana:
a) elastycznie w zależności od celów i zadań dydaktycznych
b) czasu jego trwania
c) właściwości przedmiotów nauczania
2. System klasowo-lekcyjny – polega na tym, że wszystkich uczniów w szkole dzieli się na grupy, tworzące odrębne klasy. Pojęcia klasa oznacza zbiór uczniów, zwykle rówieśników uczących się w danym pomieszczeniu, najczęściej według tego samego programu. Klasę tworzy grupa uczniów w tym samym wieku lub zbliżonym, o zbliżonym zasobie wiedzy i doświadczeń oraz na podobnym etapie rozwoju umysłowego.
Każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania, który określa tygodniową liczbę godzin dla każdego przedmiotu.
System klasowo-lekcyjny:
a) jest powszechnie stosowaną formą nauczania
b) jest ekonomiczny, gdyż nauczyciel pracuje równocześnie z dość dużą grupą uczniów.
c) pozwala realizować zasadę systematyczności oraz opanowanie przez uczniów podstawowego zasobu wiedzy i umiejętności.
Lekcja to zinstytucjonalizowana forma pracy organizacyjnej procesu dydaktycznego, podczas której nauczyciel w ściśle określonych ramach czasowych, prowadzi zajęcia z uczniami. Lekcję planuje i przeprowadza nauczyciel, stosując różne metody, środki dydaktyczne.
Budowa lekcji wg. K. Sośnickiego:
1. Część powtarzająca – służy przypomnieniu, rozszerzeniu i powtórzeniu dawniej opanowanego materiału, sprawdzeniu pracy domowej oraz przygotowanie nowej lekcji
2. Część postępująca – obejmuje podanie tematu i planu całego zagadnienia oraz jego opracowanie
3. Część zbierająca – ma za danie zebrać w całość i uporządkować wiadomości uzyskane przez uczniów, zwrócić uwagę na sprawy istotne, ułatwić zapamiętanie
STRUKTURA LEKCJI TYPY OGÓLNEGO
1. organizacja klasy
2. kontrola pracy domowej i przygotowanie do nowej lekcji
3. przeprowadzenie nowej lekcji
4. podsumowanie nowych wiadomości
5. zadanie pracy domowej
FAZY LEKCJI WG. Z. KLEMENSIEWICZA
1. Przygotowawcza – czyli przygotowanie uczniów do procesu uczenia się na danej lekcji, poprzez określenie celu nauczania, przygotowanie warunków niezbędnych do działania uczniów oraz ustalenie plany wykonania działania
2. Wykonawcza – czyli proces uczenia się
3. Kontrolna – czyli obejmująca porównanie uzyskanych wyników działania z jego celem i planem oraz wprowadzenie korekty, jeżeli efekt działania nie jest w pełni zgodny z założonym celem i planem
RODZAJE LEKCJI WG. J. PÓŁTURZYCKIEGO
1. lekcje podające
2. lekcje problemowe
3. lekcje ćwiczeniowe
4. lekcje eksponujące
TYPY LEKCJI:
1. Obejmująca kilka momentów procesu nauczania
2. poświęcona utrwalaniu wiadomości
3. obejmująca ćwiczenia
4. poświęcona opracowaniu nowego materiału
5. poświęcona kontroli i ocenie
RODZAJE TOKÓW LEKCYJNYCH
Każde zajęcia powinny przebiegać według pewnego plany zadaniowego, charakterystycznego dla danego typu zajęć, zwanego TOKIEM LEKCYJNYM.
Wyróżnia się cztery toki kształcenia:
a) tok podający – uczniowie przyswajają wiedzę w gotowej postaci
b) tok problemowy - uczniowie samodzielnie dochodzą do wiedzy, tok ten opiera się na działalności uczniów, który rozwiązują problemy
c) tok ćwiczeniowy– uczniowie uczą się oddziaływać na rzeczywistość
d) tok eksponujący – uczucia i postawy uczniów ukierunkowane są za pośrednictwem procesów emocjonalnych
Wyróżnionym tokom kształcenia przyporządkować można następujące typy lekcji:
1. lekcja podająca:
a) sprawy organizacyjne, przygotowanie uczniów do pracy
b) sprawdzenie zadania domowego
c) przedstawienie, opracowanie nowych treści nauczania
d) zintegrowanie nowych wiadomości już z nabytymi, systematyzacja
e) utrwalenie nowo zdobytych wiadomości przez zastosowanie ich w nowych sytuacjach
f) wyjaśnienie pracy domowej
2. lekcja problemowa:
a) przygotowanie klasy do pracy
b) w nawiązaniu do poprzednich zajęć, kontrola pracy domowej
c) stworzenie sytuacji problemowej, uczniowie formułują problem główny i związane z nim zagadnienia
d) określenie planu pracy, formułowanie przez uczniów różnych rozwiązań problemu
e) sprawdzenie propozycji rozwiązania problemu (teoretyczne bądź praktyczne)
f) systematyzacja i utrwalenie nowych wiadomości
g) zastosowanie zdobytych wiadomości w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych - w czasie lekcji lub w formie pracy domowej
3. lekcja operacyjna:
a)przygotowanie uczniów do pracy, sprawdzenie pracy domowej
b) uświadomienie uczniom celów zajęć
c) określenie zasad i reguł, według których ma być wykonane zadanie
d) wzorowy pokaz nauczyciela określonej czynności
e) pierwsze próby wykonywane są przez uczniów pod okiem nauczyciela
f) ćwiczenie czynności (urozmaicone)
g) zadanie pracy domowej, której celem jest utrwalenie nabytej sprawności
4. lekcja ekspozycyjna:
a) przygotowanie klasy do pracy
b) prezentacja uczniom informacji dotyczących eksponowanego dzieła oraz jego twórcy
c) uczestnictwo uczniów w ekspozycji (może być powtarzana - cała lub tylko fragmenty)
d) dyskusja dotycząca wartości dzieła
e) twórcza aktywność uczniów w zależności od charakteru dzieła
Istnieją też szkoły w których klasy się łączy, w wyniku małej ilości osób. Dąży się do tego, aby praca dwóch klas była niezależna, np. ustawia ławki w dwóch rzędach. Wtedy Struktura zajęć może być następująca:
- zajęcia wspólne dla obu klas
- zajęcia na przemian głośne i ciche.
Zajęcia wspólne polegają na traktowaniu klas jako całość i opracowuje się ten sam temat. Jest to możliwe wtedy, gdy temat zajęć odpowiada poziomowi obu klas.
Zajęcia głośne i ciche – w zajęciach głośnych uczniowie pracują pod bezpośrednim kierunkiem nauczyciela, a zajęcia ciche, to samodzielna praca uczniów.
Najczęściej stosuje się przeplatanie zajęć cichych i głośnych. Zajęcia takie nazywamy dwufazowymi. Może to nastąpić kilkakrotnie, wtedy są to zajęcia dzielone np. na trzy lub cztery fazy.
FORMY ORGANIZACYJNE PRACY UCZNIÓW
Do najbardziej typowych należy praca jednostkowa, zbiorowa i grupowa. Kryterium podziału tych form to sposób zdobywania przez ucznia wiedzy. Praca zbiorowa korzystnie wpływa na uspołecznienie uczniów, praca grupowa – uczy umiejętnego współdziałania , a forma jednostkowa – wpływa na rozwój indywidualnej aktywności i samodzielności.
Praca jednostkowa
Polega na tym, że uczniowie niezależnie od siebie realizują określone zadania dydaktyczne, korzystając z pomocy nauczyciela. Zaletą takiej pracy jest możliwość dostosowania tempa uczenia oraz dokładniej kontroli przebiegu jak i efektów pracy ucznia. Praca indywidualna ma miejsce nie tylko w pracy domowej, ale Również na lekcji. Indywidualnie uczeń uczy się podczas słuchania wykładu, czytania z podręcznika, oglądania środków wizualnych itp. Indywidualnie
uczęń rozwiązuje problemy, zanim przystąpi do pracy w grupie.
Praca zbiorowa
Jest to praca obejmująca wszystkich uczniów w klasie. Praktycznie jednak to wygląda inaczej, nie wszyscy bowiem uczniowie w tej pracy uczestniczą. Trudność polega na znacznym poziomie umiejętności poszczególnych uczniów. Zachodzi więc potrzeba takiego organizowania procesu dydaktycznego, aby mogli oni zgodnie ze swoimi mozliwościami aktywnie uczestniczyć w tym
procesie. We współczesnej dydaktyce bardzo mocno podkreśla się potrzebę indywidualnego podejścia do ucznia w pracy zbiorowej. Ze względu na zróżnicowanie poziomów uczniów należy stosować równolegle z pracą zbiorową – integralnie z nią powiązaną – pracę indywidualną.
Praca grupowa
Stwarza korzystną sytuacje organizacyjną, polegającą na tym, że wszyscy uczniowie w klasie są aktywnie zaangażowani w prace związaną z tematem lekcji. Badania wykazały, że ta forma bardzo korzystnie wpływa na wyniki uczenia się. Uczenie się w grupie przebiega dzięki stosunkom interpersonalnym, interakcji i interkomunikacji. Przyswajanie wiedzy i umiejętności odbywa się pod wpływem uczestnictwa w grupie.
Funkcje pracy grupowej w precesie kształcenia:
Motywacyjna, aktywizująca i wychowawcza.
integruje uczniów, uspołecznia, przezwycięża egoizm, rozwija postawy społeczno-moralne, uczy współpracy.
Organizacja pracy grupowej
Jednym z podstawowych warunków jest dobór jej uczestników. Nauczyciel czuwa nad tym, aby grupy były zróżnicowane pod względem umysłowym. Takie grupy mogą pomóc słabszym uczniom w uzyskaniu lepszych wyników, jest jednak jedna wada – taka praca może hamować tempo uczenia się uczniów lepszych. Najsprawniej pracują grupy 3-5 osobowe.
Sprawne organizowanie pracy w zespołach obejmuje:
-dokładne określenie zadania
- wskazanie lub dostarczenie zadania
- wskazanie lub dostarczenie materiałów
- kierowanie i sprawdzanie wyników grup
Formy pracy w grupach:
- Jednolity – jeżeli treść problemów, poleceń jest jednakowa dla wszystkich grup
- zróżnicowany – dla każdej z grup problem jest inny
Podstawową metodą pracy grupowej jest dyskusja nad wspólnie rozwiązywanymi zagadnieniami. Przed rozpoczęciem współpracy każdy analizuje problem indywidualnie, z kolei potem w dyskusji konfrontuje się wyniki i ustala wynik końcowy.
Nauka domowa uczniów
Nauka domowa uzupełnia i wzbogaca pracę uczniów na lekcji. Rozpowszechniło się określanie tej pracy, jako praca domowa, co nie jest zbyt trafne , gdyż uczeń oprócz pracy umysłowej związanej ze szkołą wykonuje w domu inne prace, np. gospodarcze. Formę tą określa się również jako nauka domowa, zajęcia domowe, zadanie domowe, nauka własna. Autor książki opowiada się za pojęciem pracy domowej, jako najbardziej trafnym.
Nauka domowa budzi wiele kontrowersji wywołanych przez trudności, które podczas niej spotykają uczniowie. Nie jest jednak wskazane ani możliwe zniesienie nauki domowej. W literaturze dydaktycznej podkreśla się jej rolę w stymulowaniu wielostronnej aktywności uczniów.
Funkcje nauki domowej:
- opanowanie określonych wiadomości związanych z nową lekcją
- utrwalenie, pogłębienie wiedzy lekcyjnej
- kształtowanie określonych umiejętności i sprawności
- rozwijanie samodzielności w myśleniu i posługiwanie się wiedzą w praktyce
- rozwijanie istniejących i budzenie nowych indywidualnych zachowań
- rozwijanie twórczości
- rozwijanie umiejętności kształcenia
- kształcenie nawyku systematycznego wykonywania zadań
- budzenie wiary we własne możliwości
Nauka domowa spełnia swoje zadania tylko, gdy:
- łączy się ściśle z pracą lekcyjną
- jest właściwie zadana
- stosuje się odpowiednie rodzaje zadań
- nie przeciąża ucznia nadmierną ilością zadań domowych
- nie przekracza możliwości uczniów
- systematycznie się ją kontroluje i ocenia
Rodzaje zadań domowych i ich zróżnicowanie
Podział zadań domowych ze względu na zachodzące relacje między lekcjami szkolnymi a pracami domowymi:
- prace polekcyjne – utrwalające opracowany materiał i uczenie praktycznego wykorzystania wiedzy
- prace uzupełniające – rozszerzające przerobiony na lekcji materiał i rozwijające zdolności poznawcze, np. wykonywanie albumu, pomocy naukowych, pisanie referatu, czytanie lektury.
- prace przedlekcyjne – przygotowujące do nowej lekcji, np. badania i wywiady środowiska przyrodniczego lub społecznego, przygotowanie potrzebnych na nowej lekcji pomocy naukowych.
Problemem zadań domowych jest pytanie, jak je różnicować przyjmując za normalne zjawisko zróżnicowanie klasy szkolnej? Jednym z możliwych sposobów rozwiązania tego problemu jest np. podzielenie uczniów na dwie grupy. Uczniowie zdolni wykonują trudne zadania, a słabsi nadrabiają braki.
Sposoby zadawania
Zadawanie pracy domowej pełni ważną rolę w przygotowaniu uczniów do jej wykonania, stąd też musi być starannie przemyślane z punktu widzenia nie tylko budżetu czasu nauki domowej, ale i merytorycznej konieczności.
W praktyce szkolnej występują różne sposoby zadawania:
- zadawanie mechaniczne (polega na zdawkowym podaniu tematu, zadania, bez wskazania źródeł i sposobów wykonania)
- zadawanie z objaśnieniem, z instrukcją wykonawczą
- zadawanie w postaci ćwiczeń wdrażających ucznia do wykonania pracy
Nauczyciel powinien systematycznie sprawdzać i oceniać pracę domową. Ma to bowiem wartość kontroli – pozwala w porę usunąć braki uczniów.
Ważną funkcją sprawdzania jest też uczenie uczniów samokontroli, którym celem jest przed sprawdzeniem pracy przez nauczyciela, samodzielne sprawdzenie wyników własne pracy.
Dydaktyczne zajęcia pozalekcyjne
Zadania zajęć pozalekcyjnych
Zajęcia pozalekcyjne to zajęcia organizowane przez szkołę, przy czynnym udziale uczniów, wybrane przez nich dla spędzenia wolnego czasu, dające rozrywkę i wypoczynek oraz doskonalące. Mają charakter dobrowolny.
Rodzaje zajęć pozalekcyjnych
Dwie formy realizacji:
Praca masowa – polega na organizowaniu zbiorowych zajęć kulturalnych, imprez, rozrywek itp. Np. referaty, pogadanki, odczyty, referaty, wieczorki dyskusyjne itp.
:
Praca w kołach zainteresowań – polega na organizowaniu uczniów w kilkuosobowe zespoły do prowadzenia z nimi zajęć przez dłuższy okres wg określonego planu
Koła przedmiotowe – grupuja zespoły uczniów zainteresowanych jakimś przedmiotem szkolnym
Koła techniczne – mają na celu zdobycie przez uczniów praktycznych umiejętności i sprawności, zaznajomienie z różnymi dziedzinami techniki oraz budzenie zainteresowań naukowo-technicznych.
Koła artystyczne – skupiają młodzież, któ®a dysponuje pewnymi umiejętnościami w określonej dziedzinie i pragnie je doskonalić przez rożne rodzaje twórczości artystycznej, np. koła dramatyczne, muzyki, malarstwa, tańca, rzeźby.
Koła sportowe – mają na celu rozwój fizyczny młodzieży oraz podniesienie jej zdrowotności, np. koło lekkoatletyki, siatkówki, żeglarstwa.
Praca indywidualna: może sprowadzać się do wykonywania albumów, opracowywaniu referatu, konstruowaniu modeli, wykonywania pomocy naukowych, dekoracji itp.
Wycieczki szkolne
Wycieczka to szczególna forma kształcenia. Polega na wyprowadzaniu uczniów poza klasę szkolną w celu bezpośredniego zetknięcia się z rzeczami, zjawiskami i procesami w ich naturalnym otoczeniu.
Wycieczki szkolne zaspokajają potrzebę dociekliwości poznawczej uczniów poprzez odkrywanie otaczającej rzeczywistości, poznawania osobliwości zjawisk przyrodniczych i społecznych. Ma to duże znaczenie, ponieważ rozwija się zainteresowanie przedmiotem nauki szkolnej, ułatwia zdobycie dokładnych wyobrażeń o życiu przyrody i ludzi.
Dobrze przygotowane wycieczki pomagają uczniom w przyswajaniu i zrozumieniu określonych treści nauczania, w ich przeżywaniu, jak też są nowym źródłem wiedzy, sposobem utrwalenia przyswojonym wiadomości i czynnikiem jej pogłębiania, sprawdzania wiedzy w praktyce, drogą uzyskiwania operatywności wiedzy.
Udział w wycieczkach szkolnych staje się nieodzownym warunkiem kształtowania wśród uczniów wrażliwości estetycznej, przeżywania piękna. Aby móc przeżyć, trzeba poznać rzeczy i zjawiska w naturalnej ich postaci i środowisku, co nie jest w pełni możliwe na lekcjach z zastosowaniem reprodukcji, filmów itp.
Każdą wycieczkę powinno poprzedzać jej gruntowne przygotowanie, tj. dokładne określenie celu i opracowanie planu wycieczki. Nauczyciel musi wcześniej zaznajomić się z miejscem wycieczki i zebrać potrzebne informacje, aby ustalić jej przebieg, zadania uczniów, pytania itp. Przed wycieczką uczniowie powinni dokładnie zapoznać się z planem oraz zadaniami związanymi z przygotowaniem się do wycieczki. Uczniowie nie tylko mają oglądać, ale też muszą wiedzieć „na co” i „po co” mają patrzeć.
Dlatego najlepiej przydzielić jest poszczególnym grupom zadania, ułatwi to właściwe omówienie wycieczki i daje gwarancję, ze wszystkie najważniejsze problemy zostaną przez uczniów zauważone.
Podstawową metodą stosowaną na wycieczce jest obserwacja kierowana. Polecenia i pytania nauczyciela powinny być krótkie i jasne, wyraźnie określające plan czynności. Można też stosować metodę wywiadu, gdy mamy doczynienia z człowiekiem, z jego działalnością zawodową lub społeczną.
W czasie wycieczki uczniowie realizują wyznaczone zadania, pracując indywidualnie, grupowo lub zbiorowo. Wycieczka spełni wówczas cel, gdy jej wyniki zostaną omówione i usystematyzowane. Nauczyciel sprawdza wykonanie zadań (notatki, szkice, obrazy itp. ) , zbiera i porządkuje spostrzeżenia oraz wspólnie z uczniami wyciąga wnioski. Odpowiednia organizacja i przeprowadzenie wycieczki zapewnia ścisłe powiązanie z materiałem nauczania oraz wyzyskanie możliwości dydaktycznych.
Bibliografia:
Franciszek Bereźnicki, (2007), Dydaktyka kształcenia ogólnego. Kraków: Oficyna wydawnicza IMPULS, s.255-365
Wincenty Okoń, (1984), Słownik Pedagogiczny. Warszawa: PWN, s.174
Przygotowały:
Agnieszka Wendykowska
Agata Sokołowska
Marta Strożek
Patrycja Czernik
