Taksonomiczne ujęcia celów kształcenia ogólnego.

Pojęcie taksonomii:

• z języka greckiego: TAKSISNOMOS =  TAKSIS(układ) +NOMOS(prawo)
• termin zaczerpnięty z biologii  oznaczający naukę o zasadach klasyfikacji gatunków zwierzęcych i roślinnych
• nauka o zasadach klasyfikacji, układach, hierarchii, porządku

            taksonomiczne =  hierarchiczne

                ujęcia celów          uporządkowania

                       kształcenie           celów edukacyjnych

Taksonomia charakteryzuje się:

a)poprawnością terminologii dydaktycznej

b)zwięzłością i jasnością haseł

c)zdefiniowaniem kategorii celów z przykładami zadań

d)jednoznacznym powiązaniem poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się     

e) hierarchiczną klasyfikacją od kategorii najniższych do najwyższych

5 klas kryteriów identyfikujących taksonomię według Cz. S. Nosala:

 -cechy sytuacji dydaktycznej 

-poziomy organizacji procesów informacyjno - komunikacyjnych uczącego się

-typy i poziomy organizacji procesów kontrolno - programujących

- rodzaje materiału nauczania

-typologie wyników końcowych

Taksonomia powinna być:

a)praktyczna (powinna być zrozumiała dla wszystkich i zawierać tylko cele edukacyjne)

b)kumulatywna (cele szczegółowe zawierają się w celach ogólnych, jest hierarchia  celów)

c)jasno sformułowana (cele dydaktyczne są jasno sformułowane)

d)poprawna (poprawność języka)

Funkcje taksonomii:

 a)społeczna 

-umożliwia określenie celów kształcenia

-pomaga ustalić ideał wychowania

b)organizacyjna

-umożliwia zaplanowanie długoterminowych działań

-umożliwia zaplanowanie realizacji celów

Taksonomiczne ujęcie celów edukacji jest ważne, ponieważ:

 -pozwala odpowiedzieć nauczycielowi na pytanie: czy osiągnął on zamierzony cel

- jest źródłem informacji jakościowej i ilościowej:

  informacja jakościowa (kategorialna)- określa czy bieżące czynności i ich cząstkowe wyniki zmierzają  we właściwym kierunku, zgodnie z zaplanowanym celem.
 informacja ilościowa(parametryczna)- pozwala odpowiedzieć na wiele pytań szczegółowych np. czy  zakres, struktura i trwałość przekazanej wiedzy jest zadowalająca

-porządkuje, kontroluje i wartościuje cząstkowe osiągnięcia uczniów

-w pomiarze pozwala uwzględnić warunki w jakich nastąpiły osiągnięcia uczniów

zwiększa ukierunkowanie i skuteczność działania nauczyciela

-ma wielostronne podeści do procesu kształcenia

Taksonomię  tworzy się w zakresie sfer:

a) dziedziny poznawczej

b)dziedziny emocjonalnej

c)dziedziny psychomotorycznej

Dziedzina poznawcza

Stworzona w 1956r. przez Benjamina Blooma. Obejmuje sześć poziomów:

1. WIEDZA – opanowanie wiadomości różnego rodzaju takich jak fakty, pojęcia ogólne czy teorie.
2. ROZUMIENIE- ukazywanie rozumienia faktów przez porządkowanie, porównywanie, opisywanie i tłumaczenie.
3. ZASTOSOWANIE – rozwiązywanie problemów w nowych sytuacjach przez zastosowanie nabytej wiedzy
4. ANALIZA – analiza informacji, ich podział na części i ustalenie stosunków między nimi. Wyprowadzenie dowodów i wniosków na poparcie twierdzeń.
5. SYNTEZA – zestawienie informacji w nowy sposób przez łączenie elementów w nowe struktury lub proponowanie alternatywy rozwiązań.
6. OCENIANIE -  przedstawienie i obrona opinii przez wyrażenie sądów o słuszności pomysłów lub jakości pracy w oparciu o założone cele. Rozważanie, dokumentowanie.

Dziedzina emocjonalna 

Opracowana przez zespół w składzie: Dawid R. Krathwol, Benjamin Bloom, Bertram B. Masia. Obejmuje pięć kategorii:

1. RECEPCJA- odbiór bodźców emocjonalnych z odpowiednim nastawieniem, chęcią oraz uwagą wybiórczą lub dowolnie skierowaną. Uczący się powinien przyswoić ze zrozumieniem m.in. dźwięki, wydarzenia, rozmiary
2. DZIAŁANIE – z wyrażaniem na nie zgody, z chęcią działania i zadowoleniem z podjętego działania. Znajomość instrumentów, instrukcji, przemówień, twórczości artystycznej itd.
3. WARTOŚCIOWANIE – akceptacja wartości, wiara i zaangażowanie w nie i poświęcenie im. Inną formą aktywności na rzecz uznawanych wartości jest ich obrona wyrażona w dyskusjach czy protestach rezultatem czego jest często członkostwo w grupach czy twórczość artystyczna.
4. ORGANIZACJA- pojęciowe ujęcie wartości i tworzenie systemu wartości. Umiejętności potrzebne na tym poziomie to definiowanie, formułowanie, dyskutowanie. Efektami są: strategie, kryteria, standardy
5. WYBÓR WŁASNEGO SYSTEMU WARTOŚCI – podporządkowanie postępowania wartościom, które stają się cechami osobowymi. Ukształtowanie wartości zmieniają się w światopogląd.

Dziedzina psychomotoryczna
Sfery taksonomii psychomotorycznej obejmują 5 etapów:

Etap 1 – pobudzenie zmysłowe

Etap 2 – nastawienie umysłowo-emocjonalne

Etap 3 – działanie pod czyimś kierunkiem

Etap 4 – automatyzacja

Etap 5 – działania kompleksowe

Jednak nie wszyscy twórcy taksonomii tej grupy wyodrębniają wszystkie wymienione etapy.

Taksonomie opracowane przez polskich autorów:

Trud opracowania taksonomii podjęli również polscy autorzy: Wincenty Okoń, Bolesław  Niemierko, Kazimierz Denek.

Według Okonia, taksonomie są to cele kształcenia, które można poddać pomiarowi za pomocą testów dydaktycznych. Bardzo istotne jest to, że uczeń samodzielnie może dokonać oceny tego co zrobił, jakie postępy uczynił oraz to, że samodzielnie będzie mógł zdobyte umiejętności wykorzystać w praktyce.

Taksonomia celów kształcenia według K. Denka propaguje model wykształconego Polaka, który zdobywa wiedzę na różnych polach. Nowo zdobyte wielowymiarowe kwalifikacje posłużą do przygotowania człowieka do nowych ról społecznych, zawodowych, nauczą jak pracować i jak żyć oraz wskażą czym kierować się w życiu, przekażą wartości moralne czy też duchowe. Człowiek musi przystosować się do rzeczywistości, ale posiadając pewną wiedzę będzie mógł ją również zmieniać i udoskonalać.

Taksonomie celów wg. Bolesława Niemirki   :

a)      taksonomia celów nauczania

b)      taksonomia celów wychowania

c)      taksonomia celów praktycznych

Taksonomia celów nauczania B. Niemierki:

Stosunkowo dużą popularność zdobyła taksonomia B. Niemierki. Przy czym odnosi się to do celów nauczania. Autor przedstawił ją po raz pierwszy w książce ABC testów osiągnięć szkolnych i dlatego bywa nazywana taksonomią ABC.

 

Poziom	Kategoria
I. Wiadomości	A. Zapamiętanie wiadomości B. Zrozumienie wiadomości
II. Umiejętności	C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

A. Zapamiętanie wiadomości- wiadomości mogą dotyczyć terminologii, faktów, praw i teorii naukowych, kryteriów oceny, zasad działania i metodologii badań. W każdym wypadku uczeń uzyskuje gotową wiedzę, wymagającą co najwyżej pewnego przegrupowania dla powiązania z wiedzą poprzednio uzyskaną. Wiadomości są zapamiętane, gdy uczeń jest w stanie odszukać je w pamięci, sprawdzić kompletność i ewentualnie uzupełnić, przedstawić je w formie ustnej lub pisemnej, albo wykorzystać w praktycznym działaniu. Uczeń powinien nam powiedzieć lub pokazać „jak to zrobić” ale niekoniecznie musi umieć wykonać daną czynność.

B. Zrozumienie wiadomości-  obejmuje podstawowy poziom zrozumienia, pozwalający na operowanie wiadomością w zakresie uznanym za niezbędny na danym szczeblu nauczania przedmiotu.

Główne rodzaje wymaganych operacji są następujące:

Tłumaczenie, czyli przedstawienie wiadomości „swoimi słowami”

Interpretacja polega na streszczeniu wiadomości w porównaniu z innymi

Ekstrapolacja, czyli „przedłużenie” opisu zjawiska na inne sytuacje, równoległe lub przyszłe.

C. Zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych- oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów.

D.Zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych- najwyższa kategoria celów obejmująca złożone procesy umysłowe, które prowadzą do znalezienia właściwej drogi rozwiązania problemu, czyli sytuacji nowej dla ucznia. Na zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych składają się trzy główne rodzaje czynności: analiza, synteza, ocena.

Taksonomia celów praktycznych(psychomotorycznych):

POZIOMY	KATEGORIE
I. Działania	A. Naśladowanie działania B. Odtwarzanie działania
II. Umiejętności	C. Sprawność działania w zmiennych warunkach D. Sprawność działania w zmiennych warunkach

A. Naśladowanie działania- polega na obserwacji wybranych przedmiotów i działań z nimi związanymi. Osoba wykonuje własne działanie i systematycznie kontroluje każdy element przez porównanie ze wzorem.

B. Odtwarzanie działania-polega na wykonywaniu praktycznego zadania w całości bez jednoczesnego obserwowania wzoru. Jest to wykonywane z niewielką jeszcze skutecznością.

C. Sprawność działania w zmiennych warunkach-polega na wykonaniu wyuczonego działania praktycznego. Osoba osiągnie zamierzony cel, gdy ważne okoliczności zadania nie ulegną zmianie.

D. Sprawność działania w zmiennych warunkach- polega na wykonywaniu działania automatycznie, przy bardzo niewielkim nakładzie energii i czasu osiąga się skuteczność. Działanie może być łączone z innymi czynnościami i podejmowane w różnych warunkach.

Taksonomia celów wychowania:

POZIOM	KATEGORIE
I. Działania	A. Uczestnictwo w działania B. Podejmowanie działania
II. Postawy	C. Nastawienie na działanie D. System działań

A. Uczestnictwo w działania- polega na chętnym dostosowaniu się wychowanka do sytuacji, jednak działanie nie jest podejmowane z jego inicjatywy.

B. Podejmowanie działania- polega na uczestnictwu wychowanka w działaniu z własnej inicjatywy, dostosowaniu się do sytuacji i organizowanie  jej. Postępowanie te nie jest w mało utrwalone.

C. Nastawienie na działanie- polega na świadomym uczestnictwu wychowanka w działaniu, podejmowaniu danego zadania z chęcią i na namawianiu do  uczestnictwa w nim inne osoby.

Poglądy wychowanka są pozbawione szerszego uogólnienia i pełnej spoistości.

D. System działań- polega na identyfikowaniu się wychowanka z danym działaniem.

Jak wykorzystywane są w praktyce funkcje taksonomii?

Uwzględniając użyteczność taksonomii, ich funkcje w projektowaniu, realizacji, jak też kontroli i ocenie procesów kształcenia, należy pamiętać o niewielkim ich wykorzystaniu w praktyce edukacyjnej.( F. Bereźnicki:)

Przyczyną stosunkowo niewielkiego wykorzystania w praktyce funkcji taksonomii jest:

a)wielość i różnorodność istniejących i wciąż powstających taksonomii

b)brak wystarczającego wykształcenia nauczycieli w zakresie psychologicznych teorii uczenia się.

Powyżej przedstawione ograniczenia powodują brak możliwości odpowiedniego formowania celów operacyjnych do czego powinny być wykorzystywane taksonomię. 

Źródło:

F. Bereźnicki: Dydaktyka ogólna w zarysie, Szczecin 1987 str. 89-109

Przygotowały:

Aleksandra Bednarek

Magdalena Mańkowska

Paulina Sawicka

Marta Zawadzka