Uświadamianie celów kształcenia.

 Wincenty Okoń pisał o znaczeniu świadomości celów kształcenia u uczniów w następujący sposób

„Świadomość tego, co należy przyswoić sobie w ciągu roku czy w ciągu jednej lekcji, pozwala uczniom na uporządkowanie własnego wysiłku, zapobiega przypadkowości i chaotyczności w pracy, stwarza perspektywę zdobycia pewnej wiedzy i zastosowania jej w życiu. Ta perspektywa, o ile ją dobrze uczniom uświadomić, może się stać bardzo wartościowym czynnikiem warunkującym ład wewnętrzny w pracy nauczyciela i uczniów na lekcji. Stanowić ona może linię przewodnią lekcji, czynnik zapobiegający rozpraszaniu uwagi mobilizujący klasę do pracy.”

Oznacza to, że jeżeli uczeń ma jasno sprecyzowane, co musi opanować w danym czasie, łatwiej mu uporządkować treści, rozplanować naukę. Znając swoje możliwości, dostosowuje do nich tempo nauki, nie musi uczyć się wszystkiego od razu. Ponadto jeżeli uczeń wie, co musi opanować i jest świadomy, w jaki sposób może tą wiedzę wykorzystać, do czego ona mu się w życiu przyda, to jego praca na lekcji będzie efektywniejsza. Będzie zmobilizowany do nauki, gdyż będzie miał motywację.

Czyli w procesie kształcenia istotny jest odpowiedni poziom świadomości jego celów zarówno uczniów, jak i nauczycieli. W związku z tym należy zadać pytanie, czym jest „świadomość celu”. I na to pytanie postaram się teraz odpowiedzieć. Otóż pojęcie świadomość jest trudne do zdefiniowania. Aby je wyjaśnić, należy odwołać się do filozofii oraz psychologii. Można wyróżnić co najmniej trzy przypisywane tej definicji odrębne znaczenia.

• W pierwszym świadomość odnosi się do fenomenalnych doznań podmiotu;
• W drugim rozumieniu świadomość to wiedza podmiotu o określonych właściwościach;
• Trzecie rozumienie zostało najbardziej rozpowszechnione i mówi ono, że świadomość to przytomność lub stan czuwania, w odróżnieniu od snu czy stanu utraty przytomności.

Powyższe sposoby rozumienia tego tekstu zostały poddane analizie i badaniom. Na podstawie ich wyników M. Kowalczyk przyjął, że świadomość to  "subiektywna realność aktualnie doświadczana przez podmiot." Najprościej będzie podzielić tę definicję na dwie części. A więc: subiektywna realność oznacza, że świadomość jest dostępna wyłącznie jednemu podmiotowi. Natomiast dalsza część definicji, czyli aktualne doświadczanie wskazuje na to, że zadania o treściach świadomości są relatywizowane do wewnętrznego doświadczenia podmiotu w określonych momentach czasowych ( czyli, że poziom naszej świadomości zależy od tego, jaki bagaż doświadczeń mamy w danym okresie naszego życia).

Psychologia twierdzi, że podstawowe cechy czynności człowieka to ukierunkowanie i zorganizowanie. W mechanizmach ukierunkowujących i organizujących ważną rolę odgrywa informacja. Otrzymywane informacje przechodzą proces analizy i syntezy. W trakcie tych procesów wytwarzają się programy działania i dokonuje się kontrola wykonania (wytwarzamy sobie wtedy obraz sytuacji, przebiegu zdarzeń wewnętrznych, dzięki czemu możemy się wcześniej przygotować do zdarzeń, które dopiero nastąpią lub zaplanować, jakie kolejne czynności wykonamy w odpowiedzi na te zdarzenia).

W języku psychologii mówi się o schematach poznawczych, które ułatwiają człowiekowi antycypowanie, czyli przewidywanie przyszłych zdarzeń, i o schematach operacyjnych, które są wyrazem jego gotowości do wykonania określonych czynności w określonych warunkach. Przewidywanie zdarzeń spełnia funkcję ukierunkowującą przebieg czynności dzięki równoczesnemu procesowi kontroli. PROCES KONTROLI polega na tym, że porównujemy rzeczywistość z tym, co przewidujemy. Świadomość kieruje naszymi czynnościami dzięki temu, że jest subiektywnym obrazem świata i nas samych. Działanie tak rozumianej świadomości jest szczególnym przypadkiem działania informacji. Wpływ informacji na nasz przebieg czynności zależy od tego, w jakim stopniu to, co sobie uświadamiamy jest dla nas ważne i prawdopodobne. Istotnym czynnikiem w ocenie wartości celu i prawdopodobieństwa jego realizacji jest wzrost aktywności jednostki w miarę przestrzennego zbliżania się do celu. Ważna jest:

• jasność celu
• struktura celu ( ilość, jakość, powiązanie celów elementarnych)

Duże znaczenie ma też znajomość faktycznie osiąganych wyników (powodzeń lub niepowodzeń) oraz warunków, w jakich odbywa się dana czynność.Istotne jest również to, czy cel ustaliliśmy sobie sami, czy też został nam on narzucony. 

Uogólniając pojęcie świadomości jest to:

- subiektywny obraz świata i samego siebie

- kieruje przebiegiem czynności jako system o złożonej strukturze.

Wyróżniamy trzy takie systemy:

1) System posiadanych wiadomości, składających się na mniej lub bardziej zwarty obraz świata.

2) System wartości i ocen, postawy emocjonalne, moralne wobec różnych spraw.

3) System działań jakie człowiek potrafi wykonać.

Dwa pojęcia pomagają uczniowi zrozumieć treści, które przekazuje mu nauczyciel są to :

WIEDZA-stosunek do świata zewnętrznego

PRZEŻYCIA-psychika człowieka

Pojęcia te stanowią jedność u człowieka i wzajemnie się warunkują.

Nauczyciel i uczeń powinni w taki sam sposób rozumieć cele kształcenia. Nauczyciel powinien upewnić się, że treści, które przekazuje uczniom są tak przez nich rozumiane jak nauczyciel chciałby żeby były.

Praca ucznia na lekcji zależy od:

- chęci ucznia

-formy i jasności przedstawienia tematu ucznia

-dostosowania celów i zadań do umiejętności ucznia

-celów i zadań wyznaczanych przez nauczyciela

CEL UBOCZNY-jeżeli nie wiemy jaki jest cel ostateczny, to podczas wykonywania danej czynności szukamy sobie mniejszych celów, do których możemy dążyć.

Proces uczenia się wymaga od uczniów wzmożonego i długotrwałego wysiłku,stąd też zadaniem nauczyciela jest troska o stałe mobilizowanie uczniów do nauki. W praktyce szkolnej w małym stopniu zwraca się uwagę o motywowanie uczniów. Zamiast zachęcania uczniów do wysiłku umysłowego często stosuje się groźby i różne sankcje mające na celu zmuszenie ich do nauki.

Jak potwierdza doświadczenie i badania psychologiczne,tylko wtedy można zmobilizować do nauki,gdy momentem wyjściowym procesu nauczania staje się uświadomienie celów i zadań kształcenia oraz ukształtowanie u uczniów pozytywnej motywacji. 

Motywacja według definicji psychologów jest to stan służący nakierowywaniu działań jednostki na określony cel. 

Nie zawsze w postępowaniu nauczyciela uwidacznia się stała dbałość o właściwą motywację uczenia się. Nie zwraca się dostatecznej uwagi na zainteresowania uczniów treściami aktualnie przyswajanymi,na chęć osiągnięcia sukcesu,na ich potrzeby czy atmosferę pracy.

Bardzo ważną sprawą jest zastosowanie właściwych sposobów uświadamiania celów i zadań,dostosowanie ich do poziomu i możliwości intelelektualnej uczniów oraz podanie w zrozumiałej dla nich formie. Można stosować różne środki i sposoby w zależności od pomysłowości i możliwości nauczyciela. Duży wpływ na motywację uczniów może mieć urozmaicenie metod pracy poprzez rozwiązywanie problemów,stosowanie nowoczesnych środków dydaktycznych,wprowadzenie pracy grupowej czy wiązanie nauki szkolnej z życiem.

Działania i zabiegi nauczyciela związane z uświadamianiem celów i zadań kształcenia mają wzbudzić aktywność,która jest niezbędnym czynnikiem w procesie edukacji.

Bibliografia:
Franciszek Bereźnicki, (2007), Dydaktyka kształcenia ogólnego. Kraków: Oficyna wydawnicza IMPULS, s. 116 - 120


Prezentację przygotowały:

Paulina Świątkowska

Nikola Maligłówka

Kinga Jakubowska