AUTORSKIE PROGRAMY KSZTAŁCENIA

 

1. Co to jest program nauczania?
Przez program nauczania najczęściej rozumiemy listę celów, hasła z zakresu materiału nauczania(które są uzupełnione różnymi uwagami) i orientacyjnie określony przydział godzin.  Współcześnie program nauczania jest rozumiany jako czynności, które ma opanować uczeń pod kierunkiem nauczyciela. 
Natomiast podstawa programowa jest to zakres treści nauczania ustanowiony przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, obowiązujący w danym przedmiocie szkolnym na danym szczeblu kształcenia. Każdy program nauczania powinien obejmować obok treści oryginalnej dla danego programu, odpowiednią podstawę programową.

2. Co to jest autorski program nauczania (własny program nauczania)? 
Oryginalny program nauczania pod względem szczegółowych celów kształcenia, układu materiału nauczania, oczekiwanych osiągnięć, strategii i metod nauczania oraz środków, opracowany przez nauczyciela lub grupę nauczycieli najczęściej dla uczniów danej szkoły.

3. Powstanie autorskich programów kształcenia w Polsce:
W Polsce w związku z reformą edukacji rozpoczętej 1 września 1999r. powstała możliwość opracowywania programów kształcenia przez nauczycieli. Przyjęto że program nie musi, choć może być, konstruowany od początku do końca przez nauczycieli. Wszyscy nauczyciela powinni uzyskać odpowiednie przygotowanie do tego zadania w ramach doskonalenia zawodowego. Szczególnie pomocne może być studiowanie dydaktyki ogólnej.

4. Czym jest wzorzec programu( zwany inaczej organizacją programu)?
Na wzorzec programu składają się takie elementy jak:

- praca nad programem

- planowanie 

- i jego organizacja (uporządkowanie elementów programu w całość)

Wybór wzorca programu podyktowany jest orientacją filozoficzną konstruktora programu oraz jego podejściem do programu.

5. Elementy wzorca programu.
Wzorzec programu składa się z 4 elementów:

- ideały, zadania, cele;

- materiał nauczania; 

- sytuacje dydaktyczne (przeżycia, doświadczenia, z których składa się proces uczenia się);

- sposoby oceniania. 

Wzorce programu nauczania zawierają wszystkie te elementy, lecz w różnych proporcjach.

6. Źródła wzorca programu.
Tworząc autorski program kształcenia źródłem wzorca programowego jest:

społeczeństwo

uczeń

wiedza

duchowość

Nigdy jednak nie jest tak, że sięga się tylko do jednego źródła a świadomie pomija inne.

7. Dwa wymiary wzorca programu.
Organizację programu możemy opisywać w wymiarze pionowym lub poziomym. Pionowy wymiar dotyczy kolejności i ciągłości, czyli organizacji zawartości programu wzdłuż linii czasu (rozłożenie materiału w danym czasie). Poziomy wymiar odnosi się do zakresu i integracji, czyli równoległego układu zawartości programu (rozłożenie materiału na zajęcia).

 8. Cechy konstrukcyjne wzorca programu:

ZAKRES to ilość i szczegółowość materiału w programie. W praktyce często spotykamy się z tym, że w ustalaniu zasad brana jest pod uwagę dziedzina poznawcza wyników kształcenia, a pomijana emocjonalna i psychoruchowa.

INTEGRACJA, czyli powiązanie rodzajów wiedzy i doświadczeń, które planujemy włączyć do programu. Dzięki integracji uczeń zyskuje spójny obraz wiedzy i lepiej rozumie materiał.

KOLEJNOŚĆ oznacza ułożenie elementów programu. W układaniu programu kształcenia bierze się pod uwagę treść. Mogą być stosowane cztery metody uczenia się: -uczenie się od prostego do złożonego; -zachowanie warunków dostępnych uczenia się danego materiału; -przechodzenie od ogółu do szczegółu; -zachowanie chronologii czyli historii.

CIĄGŁOŚĆ, czyli powracanie w programie do określonych ważnych pojęć i umiejętności, które powinny być opanowane w sposób dokładniejszy.

WYRAZISTOŚĆ, to znaczy powiązania pionowe i poziome między różnymi elementami i cechami programu. Wyrazistość pionowa to ułożenie treści w sekwencje obejmujące kolejne klasy, a wyrazistość pozioma to powiązanie kursu literatury z kursem historii w danej klasie programy zintegrowane charakteryzują się poziomą wyrazistością. Program kształcenia powinien być dopasowany do poziomu klasy. Wiadomości podmiotowe powinny się ze sobą wiązać.

RÓWNOWAGA, czyli każdy element i cechę wzorca programu należy wziąć pod uwagę w odpowiedniej proporcji i czasie. Równowagi należy szukać między ześrodkowaniem programu na dziecku i na przedmiotach, miedzy potrzebami jednostki i społeczeństwa, zadaniami kształcenia powszechnego i przystosowanego do danych uczniów, poszerzaniem i pogłębianiem treści, treścią tradycyjną i nowoczesną, zadaniami związanymi z różnymi stylami uczenia się różnych grup uczniowskich, różnymi metodami nauczania i sytuacjami dydaktycznymi, pracą i zabawą i między wpływami edukacyjnymi społeczności i szkoły.

9. Trzy główne typy wzorca
W opracowaniu autorskich programów szkolnych należy uwzględnić typowe wzorce programu. Dużo z nich stanowi połączenie trzech głównych typów wzorca:

a) Wzorce ześrodkowane na materiale:
 - są najczęściej spotykane, dlatego, że wiedza jest podstawowym składnikiem programu i większość materiałów dydaktycznych ma strukturę zgodną ze strukturą wiedzy. - zalicza się do nich wzorce: przedmiotowy, ześrodkowany na dziedzinie nauki, pól treściowych, pól korelacyjnych, procesualne.

b) Wzorce ześrodkowane na uczniu:
- stawiają ucznia w centralnym miejscu programu szkolnego;
Wzorce takie spotyka się najczęściej w szkołach podstawowych w klasach I-III  gdzie nauczyciel patrzy na ucznia całościowo, najczęściej to jeden nauczyciel uczy klasę. - zalicza się do nich wzorce: ześrodkowane na dziecku, ześrodkowane na doświadczeniu, romantyczne(radykalne), humanistyczne.

c) Wzorce ześrodkowane na problemach:
- ukierunkowane na treści i rozwój uczniów;
- treść dobiera się pod względem problemów, możliwości, zainteresowań i potrzeb uczniów;
- zalicza się do nich wzorce: ześrodkowane na sytuacjach życiowych, problemów rdzeniowych, ześrodkowane na problemach społecznych i rekonstrukcjonistycznych.

10. Kreowanie programu
Opiera się na zasadach technicznej, naukowej natury i składa się z działań o charakterze humanistycznym i artystycznym dzięki temu szkoły mogą realizować określone zadania. Większość z modeli kreowania programu można podzielić na kategorie:

*  TECHNICZNO-SCJENTYSTYCZNE:

- behawiorystyczne

- menadżerskie

- akademickie

Zwolennikami tej kategorii są programiści opierający się na wzorcu ześrodkowanym na materiale.  Podejście techniczno-scjentyczne jest to pewien sposób myślenia. Tworząc program robi się szkic lub plan. Program to złożona całość tak łącząca elementy żeby służyły wspólnemu zadaniu, czyli edukowaniu człowieka. Stosowany jest tutaj schemat środek-cel chodzi o to, że im bardziej skupimy się na środkach tym szybciej uzyskamy cel.

*  NIETECHNICZNE i NIESCJENTYSTYCZNE:

- humanistyczne

- rekonceptualistyczne

Zwolennikami tej kategorii są programiści opierający się na wzorcu ześrodkowanym na uczniu. Podejście nietechnicznie i niescjentystyczne dominuje w nim subiektywizm i indywidualność. Ważny jest uczeń i jego aktywność w procesie kształcenia. Prace programowe nie skupiają się na treści, ale na uczniu. Program rozwija się i narasta w miarę realizacji, dokładne planowanie programu nie ma więc sensu. W tym podejściu ważne jest jak uczeń postrzega siebie i swoje preferencje, jak ocenia swoje potrzeby, jak dąży do zintegrowania psychiki. To wszystko stanowi dane, na podstawie, których kreuje się program. Prace programowe nie są skupione na treści, ale na uczniu. Materiał nauczania ma stać się okazją do refleksji nad wiedzą i jej krytyki, a wszystko to dzięki temu, że uczeń czynnie uczestniczy w nadawaniu znaczeń wiadomością. Nauczyciel staje się partnerem ucznia zaangażowanym w proces uczenia się i rozmowę na tematy interesujące obie strony.

11. Konstruowanie autorskiego programu nauczania ma trzy etapy:

1) Etap diagnozy 

2) Etap projektowania a w nim: kompetencje instruktora określenie koncepcji programu formułowanie celów dobór i układ materiału nauczania ustalenie wymagań programowych (standardy) obudowę programu warunki wdrażania programu

3) Etap ewaluacji a w nim: fazy ewaluacji typy ewaluacji metody ewaluacji

12. Co powinien zawierać autorski program nauczania?  

1. Jakiego przedmiotu lub bloku przedmiotowego dotyczy;

2. Dla jakiego etapu nauczania;

3. Ile godzina na realizację;

4. Dla jakiego typu kursu;

5. Dla kogo jest (cechy, możliwości umysłowe, zainteresowania itp.);

6. Przygotowanie nauczycieli i wyposażenie szkoły;

7. Kto przygotował, jakie jest doświadczenie zawodowe tej osoby i do kogo należą prawa autorskie;

Przygotowały:
 Agnieszka Łączak,
Alina Harasimowicz,
Małgorzata Niemyska

Bibliografia:
Franciszek Bereźnicki, ,,Dydaktyka kształcenia ogólnego." str: 171-177